Γράφει ο Κωνσταντίνος Ζαγανάς, Δάσκαλος
Το άρθρο που ακολουθεί γράφτηκε με αφορμή την Παγκόσμια Ημέρα Εκπαιδευτικών που γιορτάζεται στις 5 Οκτωβρίου και καθιερώθηκε το 1994 από την UNESCO για να τιμήσει την προσφορά των εκπαιδευτικών παγκοσμίως και να αναδείξει τον κρίσιμο ρόλο τους στην ανάπτυξη, την πρόοδο και την ευημερία των κοινωνιών.
Είναι ημέρα εκτίμησης για τον πολύτιμο και ανεκτίμητο ρόλο που διαδραματίζουν οι εκπαιδευτικοί στην καλλιέργεια της κριτικής σκέψης, την ανάπτυξη των μαθητών και τη διαμόρφωση του μέλλοντος. Η ημέρα δίνει την ευκαιρία να ακουστεί η φωνή των εκπαιδευτικών και να γίνει υπόμνηση προς τις κυβερνήσεις για τη βελτίωση των συνθηκών εργασίας και την παροχή των απαραίτητων πόρων για την άσκηση του επαγγέλματός τους.
Η «Ηθική Αποκατάσταση» των εκπαιδευτικών αφορά την επαναφορά της κοινωνικής αναγνώρισης, του σεβασμού και της αξιοπρέπειας που συνοδεύει το παιδαγωγικό τους λειτούργημα. Δεν ταυτίζεται αποκλειστικά με την οικονομική τους αναβάθμιση, αλλά περιλαμβάνει το κύρος που απολαμβάνουν εντός σχολείου και κοινωνίας, την επαγγελματική τους αυτοεκτίμηση και την εμπιστοσύνη που τους δείχνουν γονείς, μαθητές και πολιτεία. Η «ηθική» εδώ σχετίζεται με το αξιακό πλαίσιο της εκπαίδευσης και την ικανότητα του εκπαιδευτικού να επιτελεί το έργο του χωρίς απαξίωση ή αμφισβήτηση.
Η θέση του εκπαιδευτικού στην κοινωνία υπήρξε ιστορικά συνδεδεμένη με την πρόοδο και τον πολιτισμό. Στην Αρχαιότητα και ιδιαίτερα στην κλασική Ελλάδα, ο δάσκαλος είχε ιερή αποστολή. Οι παιδαγωγοί και οι φιλόσοφοι θεωρούνταν «σκαλιστές ψυχών» και η γνώση είχε ηθική διάσταση. Ο Πλάτων και ο Αριστοτέλης τόνιζαν ότι η εκπαίδευση οδηγεί στον ενάρετο πολίτη. Στη Βυζαντινή περίοδο η παιδεία αποτέλεσε βασικό άξονα της πολιτισμικής ταυτότητας και ο δάσκαλος ήταν φύλακας της ελληνικής γλώσσας και της χριστιανικής πίστης. Στην Τουρκοκρατία ο δάσκαλος του «κρυφού σχολειού» έγινε σύμβολο εθνικής αντίστασης, διαφυλάσσοντας ταυτότητα και παράδοση. Τον 19ο και αρχές 20ού αιώνα με την ίδρυση του ελληνικού κράτους και την καθιέρωση της υποχρεωτικής εκπαίδευσης, οι δάσκαλοι στην ύπαιθρο κατείχαν εξέχουσα θέση, όντας συχνά ηγετικές μορφές της κοινότητας. Στη Μεταπολεμική εποχή η εκπαίδευση συνδέθηκε με κοινωνική άνοδο, αλλά η επέκταση της δημόσιας εκπαίδευσης και η μαζικοποίηση των σχολείων οδήγησαν σε σταδιακή διάβρωση του κοινωνικού κύρους των εκπαιδευτικών. Στη Σύγχρονη εποχή η τεχνολογική πρόοδος, η κρίση αξιών και η οικονομική υποβάθμιση έχουν περιορίσει τον σεβασμό προς τον δάσκαλο. Ο ρόλος τους πλέον συχνά αμφισβητείται, ενώ καλείται να ανταποκριθεί σε νέες απαιτήσεις – από την ενσωμάτωση καινοτόμων μεθόδων έως την υποστήριξη μαθητών με ποικίλες κοινωνικές και ψυχολογικές ανάγκες.
Στη σημερινή εποχή μπορούμε να διαπιστώσουμε ότι έχουν γίνει αλλαγές στη θέση του εκπαιδευτικού στην κοινωνία. Η απώλεια του κοινωνικού κύρους και ο σεβασμός που άλλοτε συνόδευε τον δάσκαλο έχει υποχωρήσει, με το κύρος του να αμφισβητείται από μαθητές και γονείς. Ο σύγχρονος εκπαιδευτικός καλείται να ανταποκριθεί σε έναν πολυδιάστατο ρόλο, να είναι ταυτόχρονα δάσκαλος, ψυχολόγος, διαμεσολαβητής, σύμβουλος επαγγελματικού προσανατολισμού και διαχειριστής κρίσεων. Η ανεπαρκής θεσμική στήριξη με ελλείψεις σε επιμόρφωση, υποδομές και πολιτικές προστασίας μειώνουν την αποτελεσματικότητα και το κύρος του έργου τους. Η οικονομική απαξίωση με τις χαμηλές αποδοχές και η έλλειψη επαγγελματικών κινήτρων υπονομεύουν το κύρος και την κοινωνική εικόνα των εκπαιδευτικών. Η απομάκρυνση των γονέων από τον σεβασμό του σχολείου και η τάση τους σε αρκετές περιπτώσεις να αμφισβητούν ανοιχτά τους δασκάλους, υπονομεύουν τη σχέση εμπιστοσύνης που χρειάζεται η μαθησιακή διαδικασία. Οφείλουμε να παραδεχτούμε ότι η εκπαίδευση είναι θεμέλιος λίθος κάθε κοινωνικής προόδου και ευημερίας. Η ποιότητα της εκπαίδευσης εξαρτάται από την ηθική και επαγγελματική υπόσταση των εκπαιδευτικών. Η ηθική αποκατάσταση απαιτεί συλλογική προσπάθεια από πολιτεία, γονείς και τους ίδιους τους εκπαιδευτικούς. Η αποκατάσταση της εμπιστοσύνης στον δάσκαλο ενισχύει την κοινωνική συνοχή και την ποιότητα της εκπαίδευσης. Οι ίδιοι οι εκπαιδευτικοί είναι οι πρώτοι που οφείλουν να διασφαλίσουν την ηθική τους αποκατάσταση. Με τη διαρκή επιμόρφωση και προσαρμογή στις σύγχρονες παιδαγωγικές ανάγκες. Με την επαγγελματική συνέπεια και ηθική ακεραιότητα, λειτουργώντας ως πρότυπα για τους μαθητές. Μέσα από ενεργή συμμετοχή στον κοινωνικό διάλογο, προβάλλοντας το εκπαιδευτικό έργο και την αξία του.
Η πολιτεία οφείλει να δημιουργήσει τις συνθήκες που θα επιτρέψουν στους εκπαιδευτικούς να επιτελέσουν απρόσκοπτα το έργο τους. Με αξιοπρεπείς απολαβές και εργασιακές συνθήκες, ώστε να ενισχυθεί η επαγγελματική τους αυτοεκτίμηση. Με συνεχή επιμόρφωση και υποστήριξη των δασκάλων. Με θεσμική προστασία από φαινόμενα βίας, αμφισβήτησης και κοινωνικής απαξίωσης. Με επένδυση στις σχολικές υποδομές, ώστε να διευκολύνεται η εκπαιδευτική διαδικασία. Με διαμόρφωση εκπαιδευτικής πολιτικής που προβάλλει τη σημασία του εκπαιδευτικού στην κοινωνία.
Οι γονείς αποτελούν κομβικό παράγοντα στην ηθική αποκατάσταση των εκπαιδευτικών: Οφείλουν να στηρίζουν τους δασκάλους και να καλλιεργούν στα παιδιά τον σεβασμό προς αυτούς. Η συνεργασία σχολείου–οικογένειας είναι κρίσιμη για τη διαμόρφωση θετικού μαθησιακού κλίματος. Η κριτική στάση απέναντι στους εκπαιδευτικούς δεν πρέπει να γίνεται με τρόπο που υπονομεύει το παιδαγωγικό κύρος. Οι γονείς πρέπει να συμμετέχουν ενεργά σε δράσεις του σχολείου, δείχνοντας εμπιστοσύνη και ενίσχυση στον ρόλο του εκπαιδευτικού.
Επισημαίνουμε ότι η ηθική αποκατάσταση δεν είναι συντεχνιακό αίτημα αλλά κοινωνική ανάγκη. Ο εκπαιδευτικός που απολαμβάνει σεβασμού μπορεί να εμπνεύσει και να διαμορφώσει ολοκληρωμένες προσωπικότητες. Η απαξίωση του εκπαιδευτικού πλήττει τη μαθησιακή διαδικασία και υπονομεύει τον ρόλο της εκπαίδευσης στην κοινωνική πρόοδο. Συμπερασματικά μπορούμε να πούμε ότι η ηθική αποκατάσταση των εκπαιδευτικών είναι απαραίτητη για τη συνολική αναβάθμιση της εκπαίδευσης. Ο εκπαιδευτικός που στηρίζεται ηθικά και θεσμικά αναπτύσσει δημιουργικότητα, ενθουσιασμό και υπευθυνότητα, επηρεάζοντας θετικά τους μαθητές και την κοινωνία. Η απαξίωση, αντίθετα, οδηγεί σε επαγγελματική αδράνεια, απογοήτευση και μείωση της εκπαιδευτικής ποιότητας.
Προτείνουμε την ενίσχυση της κοινωνικής εικόνας των εκπαιδευτικών μέσω ενημερωτικών εκστρατειών και προώθησης θετικών προτύπων. Τη συνεχή επαγγελματική επιμόρφωση και επαγγελματική ανάπτυξη για τους δασκάλους. Αναβάθμιση μισθολογικών και εργασιακών συνθηκών ώστε να ενισχυθεί η επαγγελματική τους αξιοπρέπεια. Θεσμική προστασία από φαινόμενα βίας, προσβολών και απαξίωσης στο σχολικό περιβάλλον. Συνεργασία σχολείου– οικογένειας, με τακτική επικοινωνία και κοινές δράσεις που καλλιεργούν τον αμοιβαίο σεβασμό. Συστηματικός διάλογος πολιτείας–εκπαιδευτικών για την αναμόρφωση του εκπαιδευτικού συστήματος. Καλλιέργεια παιδείας σεβασμού μέσω σχολικών δραστηριοτήτων που αναδεικνύουν την αξία του δασκάλου. Έχουμε χρέος να τιμούμε και να ευχαριστούμε όλους τους εκπαιδευτικούς για το καθημερινό τους έργο και την ανεκτίμητη προσφορά τους στην κοινωνία με πράξεις και όχι με λόγια. “Ο Δάσκαλος αγγίζει την αιωνιότητα, ποτέ δεν γνωρίζει που τελειώνει η επιρροή του”
